Po raz pierwszy w Ameryce Środkowej przygotowano napój na bazie nasion kakaowca co najmniej 3000 lat temu, kiedy datuje się początki powstania czekolady. W kulturach prekolumbijskich uważano, że produkty na bazie kakao mają fenomenalne działanie i były spożywane jako środek na zmęczenie, niestrawność i zaburzenia żołądkowo-jelitowe, dlatego czekoladę do Europy sprowadził Krzysztof Kolumb. Współcześnie, gorzką czekoladę traktuje się jako prozdrowotny składnik naszej diety. W wielu przeprowadzonych badaniach naukowych potwierdzono, że spożywanie jej może zapobiegać rozwojowi niektórych chorób.
Czekolada to wyrób cukierniczy przygotowany na bazie miazgi kakaowej oraz masła kakaowego, a w sprzedaży dostępnych kilka rodzajów czekolad. Najczęściej spotkać możemy czekoladę mleczną, czekoladę gorzką i białą. Znamiennym czynnikiem różnicującym je jest zawartość kakao. Zgodnie z Dyrektywą Parlamentu Europejskiego czekolada, to wyrób zawierający nie mniej niż 35% suchej masy kakaowej. W praktyce, na etykietach "czekoladami gorzkimi" określamy produkt, w którym znajduje się zazwyczaj 70% masy kakaowej lub więcej. W sklepach można spotkać nawet czekolady o zawartości masy kakaowej na poziomie aż 99%, stąd czekolady takie uznawane są za bardzo ekskluzywne.
Stosunkowo niedawno, bo w 2019r. na łamach Heart opublikowano wyniki, w których sprawdzono wpływ spożycia czekolady na ryzyko występowania chorób układu krążenia. Autorzy zaobserwowali, że osoby, które spożywają umiarkowane ilości czekolady, mianowicie około 4-5 kostek/dziennie, mają niższe ryzyko rozwoju chorób sercowo-naczyniowych, w tym głównie udaru krwotocznego, zawału mózgu oraz zawału serca. Ponadto odnotowali, że wzrost spożycia czekolady o każde dodatkowe 20 g/tydzień powodował obniżenie ryzyka rozwoju choroby niedokrwiennej serca czy chorób sercowo-naczyniowych. Optymistyczne te dane nie oznaczają, że gorzką czekoladę powinniśmy jeść całymi tabliczkami, bowiem zbyt wysokie jej ilości mogą wpłynąć negatywnie na zdrowie. Jednocześnie warto podkreślić, że sporadyczne spożywanie czekolady, tj. 1 porcja/tydzień (porcja = około 4-5 kostek), jak również zbyt częste sięganie po nią około 7-10 porcji/tydzień, nie wykazuje efektu prozdrowotnego.
Gorzka czekolada może być naszym sprzymierzeńcem w regulowaniu ciśnienia tętniczego krwi. Działanie hipotensyjne (obniżające ciśnienie krwi) gorzkiej czekolady dotyczy głównie osób cierpiących na nadciśnienie tętnicze lub będących w stanie przednadciśnieniowym, przy czym należy podkreślić, iż spożywanie gorzkiej czekolady nie obniża ciśnienia krwi u osób, u których jest ono na prawidłowym poziomie. Mechanizm działania opiera się na obecności polifenoli w czekoladzie, które przyczyniają się do zwiększenia poziomu tlenku azotu w naczyniach krwionośnych, powodując ich rozszerzenie, a tym samym obniżenie ciśnienia krwi. Działanie takie może mieć miejsce już po spożyciu około 30g dziennie gorzkiej czekolady. Ponadto, jedzenie produktów z czekolady, zawierających flawonoidy powoduje zahamowanie aktywności specyficznego enzymu tzw. konwertazy angiotensyny (ACE). Zablokowanie działania tego enzymu sprawia, że powstaje mniej cząsteczek (angiotensyny II), których duże ilości powodują obkurczenie naczyń krwionośnych i w konsekwencji wzrost ciśnienia tętniczego krwi. Warto zauważyć, że na podobnej zasadzie działają niektóre leki stosowane u osób cierpiących na nadciśnienie tętnicze!
Gorzka czekolada jest również skuteczna w walce z wysokim cholesterolem bowiem wykazano, że spożywanie gorzkiej czekolady obniża stężenia cholesterolu całkowitego i „złego” cholesterolu frakcji LDL we krwi. Niemniej jednak nie ma wpływu na stężenie „dobrego” cholesterolu HDL i triglicerydów. Efekty korzystne obserwowano już przy spożyciu 20g dziennie, co odpowiada około 4 kostkom. W związku z tym gorzka czekolada stanowi narzędzie przeciwko miażdżycy, ponieważ wykazano, że osoby jadające czekoladę w raz w tygodniu charakteryzowały się niższym prawie o ¼ ryzykiem zwapnienia naczyń krwionośnych, 2-krotne i częściej spożycie redukuje możliwość zwapnienia o prawie 30%. Dlaczego wpływ czekolady na zwapnienie naczyń jest taki ważny dla zdrowia? Zwapnienie naczyń krwionośnych przyczynia się do powstawania blaszki miażdżycowej, a w konsekwencji do rozwoju miażdżycy. Czekolada zapobiega powstawaniu zatorów w układzie krwionośnym. Pamiętaj, że za właściwości zdrowotne gorzkiej czekolady odpowiadają polifenole. Ponadto, jest dobrym źródłem kofeiny. Niemniej jednak zwarzywszy na źródło polifenoli, czekoladę gorzką mogą śmiało zastąpić m.in. owoce jagodowe, czerwone wino, zielona herbata.
Pomimo, że czekolada gorzka jest wartościowym składnikiem w naszej diecie to trzeba pamiętać, że jest także produktem wysokokalorycznym. Wartość energetyczna jednej kostki czekolady dostarczy nam blisko 25-30 kcal, a z kolei 4 kostki czekolady to już dodatkowe 100-120 kcal, co można porównać np. z bananem uznawanym za stosunkowo kaloryczny owoc. Nadmierna podaż kalorii w diecie sprzyja rozwojowi nadwagi i otyłości, które z kolei mogą prowadzić do wystąpienia chorób układu krążenia. Z tego względu należy zachować umiar w spożywaniu gorzkiej czekolady, a argumenty przemawiające za jej pozytywnym wpływem na zdrowie nie powinny być zachętą do nadmiernego sięgania po tą przyjemność. W związku z tym rodzi się pytanie jak w pełni wykorzystać jej walory i jak jeść gorzką czekoladę? Niewątpliwie można ją spożywać bezpośrednio jako samodzielną przekąskę, ale świetnie sprawdzi się starta na tarce lub pokrojona na niewielkie kawałki jako dodatek do owsianki, jogurtu; roztopiona i wymieszana z puree bananowym, aby przygotować bazę do lodów, jako dodatek do ciast i ciastek czy główny składnik muffin czekoladowych. Ważne by czekoladę przechowywać w temperaturze pokojowej, gdyż przechowywana w lodówce może stracić walory smakowe i gdy jest zimna, nie uwalnia swojego pełnego smaku i aromatu.
Spośród szerokiej gamy dostępnych czekolad, najlepiej wybierać te zawierające w swoim składzie 70% masy kakaowej (lub więcej). Często dostępne są z dodatkami np. orzechami laskowymi, żurawiną, skórką pomarańczy, chilli, malinami czy truskawkami. Najważniejsze zasady, jakimi warto kierować się podczas zakupu gorzkiej czekolady:
- Wybierz czekoladę gorzką zawierającą co najmniej 70% masy kakaowej.
- Jeżeli masz taką możliwość, kup czekoladę o jak najkrótszym składzie, np. bez substancji dodatkowych (np. emulgatorów), choć nie są one szkodliwe dla zdrowia.
- Czekolada gorzka nie powinna zawierać w składzie uwodornionych tłuszczów!
- Dobra czekolada powinna mieć satynowy połysk i być krucha oraz łamliwa. Nie powinna się kruszyć i wyginać.
- Czekolada, która ma przekroczony termin przydatności do spożycia ("najlepiej spożyć przed...") o np. 1-3 miesiące, wciąż jest dobra do spożycia bez zagrożenie dla naszego zdrowia.
Ważnym aspektem jest często zadawane pytanie jaka jest różnica pomiędzy czekoladą gorzką, a deserową? I pomimo, że nie ma sztywnych definicji czekolady gorzkiej i deserowej to umownie uznaje się, że czekolada deserowa zawiera mniej masy kakaowej od czekolady gorzkiej. Zazwyczaj poniżej 60%, w związku z tym, czekolada deserowa jest nieco słodsza (i nieco mniej zdrowsza) od czekolady gorzkiej.
Podstawowym zagadnieniem w celu zachowania wszelkich walorów czekolady jest jej sposób przechowywania. W przypadku czekolady gorzkiej, jak i innych rodzajów czekolad należy kierować się kilkoma podstawowymi zasadami podczas przechowywania:
- Przechowuj czekoladę w chłodnym, suchym i ciemnym miejscu (np. spiżarnia). Optymalna temperatura to: 16-18ºC;
- Czekolada nie powinna być narażona na działanie ciepła i światła słonecznego;
- Czekolada nie lubi nagłych zmian temperatury - jeżeli czekolada była zamrożona, rozmrażaj ją najpierw w lodówce, a dopiero później wyciągnij ją na zewnątrz i ogrzej do temperatury otoczenia;
- Trzymaj czekoladę z dala od silnych zapachów (np. czosnku, kawy), ponieważ mogą zmieniać delikatnie smak jej smak
Ciekawostka!
Pomimo, że gorzka czekolada jest bardzo dobra dla naszego zdrowia, nie powinniśmy „częstować” nią naszych psów, ponieważ zawiera ona szkodliwą dla nich teobrominę.