W sferze żywienia i dietetyki, podobnie jak i w innych dziedzinach pojawiają się okresowe mody, przy czym nie dotyczy to tylko diet, ale bardzo często także wielu produktów spożywczych. Przykładem produktu, wokół którego narosło wiele mitów i kontrowersji, a jednocześnie w ostatnim czasie stał się jednym z niezwykle popularnych tłuszczów jest właśnie olej kokosowy. Okrzyknięty, kilka sezonów temu mianem superfood ma zarówno wady, jak i zalety. Warto jednak przed jednoznaczną oceną poznać go trochę bliżej, zagłębiając się w ten temat.
Olej kokosowy pozyskiwany jest z bielma kokosowego dojrzałych orzechów zebranych z palmy kokosowej, zwanej kokosowcem właściwym (Cocos nucifera L.). Olej ten stanowi dość ważny olej jadalny, wykorzystywany w przemyśle spożywczym od wielu lat, którego określa się m.in. mianem dobrze nam znanego tłuszczu cukierniczego. W odróżnieniu od wielu innych olejów roślinnych, olej kokosowy w normalnych warunkach występuje w formie stałej (a nie płynnej). Jest produktem wysokokalorycznym (833 kcal/100 g), stąd 1 łyżka oleju kokosowego (około 20-30g) dostarcza blisko 210 kcal/porcję. Jednocześnie cechuje się niskim indeksem glikemicznym (IG = 22). Jednakże olej kokosowy dostarcza bardzo wysokie ilości niekorzystnych, nasyconych kwasów tłuszczowych (głównie kwasu laurynowego). Ponadto, zawiera witaminę E oraz antyoksydanty tj. polifenole, niemniej jednak ich ilość jest bardzo niska.
Wśród udokumentowanych właściwości zdrowotnych oleju kokosowego odnotowano działanie głównie przeciwbakteryjne, w tym szczególnie skuteczne było hamowanie rozwoju bakterii gronkowca złocistego (Staphylococcus aureus) czy Streptococcus mutans, bakterii będącej częstą przyczyną próchnicy. Jednocześnie badania naukowe wskazały, iż olej ten dzięki obecności kwasu laurynowego, działa grzybobójczo i ogranicza wzrost grzybów Candida albicans, które mogą prowadzić do kandydozy (choroby grzybiczej). Ponadto odnotowano, że stosowanie oleju kokosowego, dzięki działaniu przeciwzapalnemu, może poprawiać kondycję skóry i zmniejszać nasilenie choroby u osób cierpiących na atopowe zapalenie skóry (AZS).
Szczególną popularność olej kokosowy zyskał dzięki teorii, iż może być skuteczny w odchudzaniu. W nielicznych badaniach zaobserwowano, że spożywanie jego wiąże się ze zmniejszeniem apetytu. Dodatkowo w pojedynczych badaniach odnotowano, iż sprzyjał nieznacznej utracie masy ciała czy zmniejszeniu obwodu talii, jednakże trudno określić na podstawie w/w efektów, że ma działanie odchudzające.
Opierając się na badaniach naukowych, olej kokosowy dzięki wysokiej zawartości nasyconych kwasów tłuszczowych, może przyczyniać się do rozwoju m.in. chorób sercowo‑naczyniowych. Wpływa szczególnie na wzrost stężenia tzw. „złego” cholesterolu, frakcji LDL we krwi, w porównaniu do innych olejów roślinnych. W związku z tym nie jest zalecany do codziennego spożycia.
Niewątpliwie zaletą oleju kokosowy jest jego odporność na utlenianie i wysoką stabilność podczas obróbki technologicznej w wysokich temperaturach, np. gotowaniu czy smażeniu. Z tego też względu możliwe jest uzyskanie korzystnych walorów sensorycznych tj. specyficznej struktury i konsystencji.
W sprzedaży dostępne są dwa podstawowe rodzaje oleju kokosowego, rafinowany lub nierafinowany. Podczas obróbki w wysokich temperaturach najlepiej wybierać produkt rafinowany, natomiast w przypadku wykorzystania oleju kokosowego na surowo czy do łagodnej obróbki termicznej, warto sięgać po nierafinowany, zwłaszcza że nadaje potrawom atrakcyjny, charakterystyczny kokosowy aromat.
Ze względu na to, że olej kokosowy posiada niską temperaturę topnienia, powinien być przechowywany w chłodnym i zaciemnionym miejscu, tj. z dala od światła. Dodatkowo należy zadbać by stanowisko było suche, pozbawione wilgoci. Olej kokosowy najlepiej przechowywać w ciemnej butelce.
Wytyczne europejskich i amerykańskich towarzystw kardiologicznych dotyczące profilaktyki chorób sercowo-naczyniowych zalecają zastępowanie żywności bogatej w kwasy tłuszczowe nasycone (w tym tłuste i przetworzone mięso, słodycze, kremy, masło, sery czy oleje tropikalne) żywnością zawierającą kwasy tłuszczowe jednonienasycone (oliwa z oliwek, olej rzepakowy) i wielonienasycone (inne oleje roślinne z wyjątkiem olejów tropikalnych). Wprawdzie w krajach azjatyckich orzechy kokosowe są istotnym elementem diety, a występowanie chorób sercowo-naczyniowych niskie, to tradycyjna dieta azjatycka różni się od diety np. polskiej, gdyż zawiera dużo owoców, warzyw i ryb, co ma istotne znaczenie w profilaktyce wielu chorób. W świetle tych danych wprowadzenie oleju kokosowego do naszej diety, w której jak wynika z ostatnich badań WOBASZ II (Wieloośrodkowe Ogólnopolskie Badanie Stanu Zdrowia Ludności), spożycie kwasów tłuszczowych nasyconych wynosi powyżej 13% nie jest uzasadnione, gdyż jest to dodatkowe źródło kwasów tłuszczowych.
Podsumowując, jednoznaczny werdykt czy olej kokosowy jest zdrowy czy nie, jest trudny do ustalenia, bowiem prawda leży pośrodku. Ważne, by zachować zdrowy rozsądek w tym, co i kiedy jemy. W codziennej praktyce wielu stosuje olej kokosowy, ze względu na jego właściwości. Jeżeli nie będziemy go nadużywać nie ma żadnych przeciwwskazań, aby z niego czasami korzystać.