Zwykle w codziennych relacjach interpersonalnych zależy nam na posiadaniu dobrych kontaktów z ludźmi, na obustronnym zrozumieniu, czy efektywnej i satysfakcjonującej wymianie informacji na różne tematy. W skutecznym komunikowaniu się z otoczeniem bardzo pomocne jest posiadanie umiejętności interpersonalnych, wśród których wysoką pozycję zajmuje znajomość zasad dobrego porozumiewania się oraz umiejętność posługiwania się nimi.
Skuteczne komunikowanie nabiera szczególnego znaczenia gdy przedmiotem wymiany informacji jest tzw. trudny temat. Trudność tematu, czy sytuacji może wynikać z jego złożoności, komplikacji poznawczej (np. brakuje nam wiedzy) lub z przyczyn emocjonalnych, czyli okoliczności sprawiających, że temat jest dla nas bolesny, drażliwy, powoduje zażenowanie czy wzbudza lęk. Może być również tak, że określony temat jest zarówno trudny poznawczo, jak i obciążający emocjonalnie. Jednym z takich tematów jest rozmawianie na temat choroby, zwłaszcza choroby ciężkiej, przewlekłej, zagrożonej ograniczeniem sprawności, czy nawet zagrażającej życiu, lub jak choroby nowotworowe obciążonej negatywną konotacją.
Trudności w komunikacji dotyczą zarówno chorego, jak i jego otoczenia, w tym osób bliskich, zaangażowanych w proces chorowania, leczenia, zdrowienia. Dla usprawnienia i większej satysfakcji z porozumiewania się, szczególnie w trudnych sytuacjach, warto kierować się kilkoma zasadami:
- Mów wprost. Otwarcie wyrażaj swoje przekonania. Kieruj swoje słowa, opinie bezpośrednio do adresata. Komunikacja bezpośrednia ułatwia unikanie aluzji, a przez to niedopowiedzeń i stanowi zachętę dla rozmówcy do przyjęcia takiej samej konwencji.
- Koncentruj się na rozmówcy. Jeśli chcemy poznać i zrozumieć partnera – musimy go wysłuchać. Słuchanie zabezpiecza przed wpadnięciem w pułapkę stereotypowego myślenia (wszyscy chorzy zachowują się …), (każdy lekarz jest ….). Daj rozmówcy czas, aby mógł przedstawić swój punkt widzenia, bez przerywania, zgadywania co powie, polemiki.
- Nie oceniaj. Lepiej niż oceną jest posługiwać się informacją zwrotną. Oceny zwykle zniechęcają do kontynuowania rozmowy, budzą opór, sprzeciw i prowokują nastawienie obronne. Pozostają więc bezużyteczne, a mogą być szkodliwe w relacjach międzyludzkich.
- Nie uogólniaj, nie interpretuj. Pospiesznie stosowane interpretacje przerywają tok rozmowy i skłaniają do wyjaśnień, które mogą nie być potrzebne po wysłuchaniu całej wypowiedzi. Używanie uogólnień typu: zawsze, nigdy, każdy, nikt itp., odbierane są jako brak zrozumienia i budzą sprzeciw, a rozmówca nabiera przekonania, ze nie jest rozumiany.
- Nie dawaj dobrych rad. Większość ludzi ceni własne rozwiązania, pomysły i decyzje. Rady, udzielane w najlepszej wierze mogą zostać odebrane jako pouczanie, narzucanie własnych pomysłów i brak zrozumienia. Mogą też prowokować do uruchamiania gier społecznych (np. tak, ale….; moje lepsze…. itp.)
Stosowanie wymienionych i innych zasad w komunikowaniu się nie gwarantuje powodzenia i pełnego zrozumienia, ale wzmacnia naszą empatię, zachęcając do koncentracji uwagi na rozmówcy, co w każdych okolicznościach stanowi źródło komfortu.