Istnieje ścisły związek pomiędzy rodzajem i składem codziennej diety, a ryzykiem rozwoju wielu typów nowotworów. Ekspertom żywieniowym udało się opracować schemat i zalecenia dla diety przeciwnowotworowej mającej potencjał w profilaktyce raka, który nazywa się chemoprewencją żywieniową nowotworów. Polega ona na codziennym dostarczaniu organizmowi surowców bogatych w tzw. związki nieodżywcze, które uznawane są za przeciwnowotworowe. Bogactwo antyrakowych składników pokarmowych, znajduje się głównie w owocach i warzywach, które znacząco redukują ryzyko rozwoju komórek nowotworowych i powstawania przerzutów.
W związku z toczącym się procesem zapalnym, który związany jest z obecnością guza nowotworowego w organizmie pacjenta oraz stresem towarzyszącym chorobie nowotworowej, znacząco rośnie liczba wolnych rodników, które mają zdolność uszkadzania błon komórkowych, DNA i białek wchodzących w skład enzymów. Z uwagi na ten fakt zwiększeniu ulega zapotrzebowanie chorego na przeciwutleniacze (antyoksydanty), a szczególnie na witaminę C, witaminę E, beta-karoten, cynk, selen, miedź, magnez, mangan oraz inne substancje bioaktywne takie jak, koenzym Q10, polifenole (flawonoidy, izoflawony, fitoestrogeny, katechiny, stilbeny i ligniny) oraz fitosterole. W oparciu o szereg przeprowadzonych badań, dostarczane z żywnością antyoksydanty mają zdolność blokowania wolnych rodników i neutralizowania ich szkodliwego działania.
Warto zaznaczyć, że dotychczas nie opracowano diety, która miałaby właściwości lecznicze i pozwalała pokonać chorobę. Jednocześnie coraz więcej wiemy o diecie przeciwnowotworowej, która ma ogromny potencjał redukujący ryzyko zachorowania i chroni nas przed rozwojem choroby. Stosując codziennie zbilansowaną dietę mieszaną, dostarczamy organizmowi nie tylko blisko pięćdziesiąt substancji odżywczych, lecz także około 1,5 g tzw. wtórnych metabolitów roślinnych, które z kolei składają się z tysięcy pojedynczych substancji. Ważnym jest, że działanie przeciwnowotworowe można stwierdzić w przypadku wszystkich grup tych substancji i praktycznie na każdym etapie rozwoju raka.
Wiarygodne dane na temat działania ochronnego dotyczą przede wszystkim zwiększonego, kompleksowego spożycia różnorodnych produktów roślinnych w diecie, a nie wyizolowanych i pojedynczych substancji. Nie ma bowiem jednego produktu, który dostarczałby wszystkie niezbędne witaminy czy składniki pokarmowe, a jedynie urozmaicona dieta. Ponadto, naturalne produkty spożywcze zawierają dużo cennych witamin czy składników mineralnych bądź pierwiastków śladowych, które nie można zastąpić preparatami i suplementami, w których są izolowane poszczególne składniki. Warto znać listę produktów mających potencjał w diecie antynowotworowej, aby regularnie je spożywać. Jednocześnie wtórne substancje roślinne nie tylko mają właściwości antyoksydacyjne, ale przede wszystkim antykancerogenne i antyinicjacyjnie, czyli uniemożliwiają rozwój raka.
Spośród mnogości produktów antyrakowych, należy docenić produkty, które:
- Redukują potencjał kancerogenny, np. czosnek, cebula, winogrona, owoce cytrusowe, warzywa kapustne;
- Hamują wzrost komórek guzów, np. zielona herbata, kurkuma, soja, warzywa kapustne, czosnek, pomidory, kwasy tłuszczowe n-3, gorzka czekolada;
- Przyczyniają się do „śmierci” komórek guza, np. kurkuma, soja, warzywa kapustne, czosnek, cebula czy winogrona i owoce miękkie;
- Ingerują w proces tworzenia naczyń krwionośnych przez guz (angiogeneza), np. zielona herbata, kurkuma, soja, winogrona, kwasy tłuszczowe n-3;
- Wspomagają układ immunologiczny, np. kurkuma, cytrusy, kwasy tłuszczowe n-3;
Zapobieganie chorobie nowotworowej poprzez właściwy sposób żywienia się, polega na stałym i umiarkowanym dążeniu do zmiany dotychczasowych nawyków żywieniowych. Skuteczne i synergistyczne (spójne), działanie umożliwia ingerencję w różne procesy związane ze wzrostem guza oraz znacząco zwiększa ich antyrakowe oddziaływanie. Dobroczynne działanie wielu związków ulega wzmocnieniu w obecności innych substancji. Przykładowo kurkumina i galusan epigalokatechiny (aktywny składnik zielonej herbaty) nie są zdolne indywidualnie powodować śmierci komórek nowotworowych (apoptozy), jednakże podawane jednocześnie są w stanie wywołać bardzo silną reakcję. Podobnie piperyna (substancja zawarta w pieprzu), pozwala zwiększyć prawie 1000-krotnie przyswajalności kurkuminy.
Tabela 1. Antyoksydanty w żywności o charakterze przeciwnowotworowym
|
Antykancerogen roślinny |
Najważniejsze cechy |
|
Aurapten (grejpfruty, owoce cytrusowe) |
Blokuje fazę inicjacji raka |
|
Chlorofilina (zielone części warzyw) |
Silny inhibitor tworzenia adduktów DNA |
|
Diallilowy siarczek (czosnek) |
Hamuje metyzację DNA, cytochrom CYP2E1 |
|
Elagowy kwas (leśne jagody, herbata) |
Aktywuje wątrobowe enzymy II fazy odtruwania |
|
Epikatechina EGCG (herbata) |
Aktywuje enzymy przeciw utleniające |
|
Genisteina (soja) |
Włącza apoptozę, działa jako fitoestrogen |
|
Indolo-3-karbinol (kapusta, brukselka, brokuły) |
Modulator enzymów odtruwania |
|
Izotiocyjanina fenyloetylu PEITC (rzeżucha) |
Neutralizuje nitrozaminy, kancerogeny tytoniowe |
|
Kurkumina (curry) |
Włącza apoptozę, hamuje syntezę prostaglandyn |
|
Kwercetyna (cebula) |
Indukuje reduktazę chininową II fazy odtruwania |
|
Pirotokatechowy kwas (orzechy) |
Hamuje etapy inicjacji i poinicjacji raka |
|
Resweratrol (czerwone winogrona, wino) |
Hamuje inicjację, promocję i progresję raka |
|
Sekoizolarycyrezynol (siemie lniane, herbata) |
Hamuje chemiczną indukcję raka |
|
Sulforafan (brokuły, krzyżowe) |
Główny induktor enzymów II fazy odtruwania |
|
Sylimaryna (karczochy) |
Chroni przed rakiem wątroby |
Związki chemoprewencyjne wykazują niskie działanie uboczne, charakteryzują się niską toksycznością, wysoką zdolnością unieszkodliwienia karcynogenów, jak również negatywnych skutków wywoływanych przez nie w komórce. Większość poznanych dotąd związków chemoprewencyjnych to ekstrakty roślinne (Tabela 1), które można podzielić na dwie klasy: pierwsze, tzw. związki blokujące – hamujące etap inicjacji poprzez zahamowanie aktywacji karcynogenów, drugie, tzw. związki supresyjne – hamujące namnażanie się komórek złośliwych podczas etapów nowotworzenia.
Tabela 2. Produkty spożywcze lub składniki żywieniowe, które spożywane regularnie przyczyniają się do ograniczenia ryzyka nowotworów złośliwych
|
Lp. |
RODZAJ NOWOTWORU |
PRODUKT SPOŻYWCZY/ SKŁADNIKI ŻYWNOŚCI |
|
1 |
Rak jamy ustnej, gardła, krtani, przełyku, żołądka |
Warzywa np. brokuły, bakłażan, cukinia, cebula, czosnek, cykoria, kapusta, kalafior, kapusta kiszona, kiełki rzodkiewki i lucerny), ogórek, pomidory, papryka, pietruszka, por, rzepa, rzodkiewka, szparagi, szpinak, seler naciowy, sałata; Owoce różnorodne; |
|
2 |
Rak żołądka |
Warzywa (cebula, czosnek, por, szalotka, szczypiorek) |
|
3 |
Rak jelita grubego (okrężnicy, odbytnicy |
Żywność bogatobłonnikowa (warzywa, owoce, produkty zbożowe, nasiona roślin strączkowych), mleko i produkty mleczne bogate w wapń, czosnek |
|
4 |
Rak trzustki |
Żywność bogata w foliany (ciemnozielone warzywa, nasiona roślin strączkowych, orzechy, drożdże, awokado, banany, maliny, pomarańcze) |
|
5 |
Rak prostaty |
Żywność bogata w likopen (pomidory, arbuzy, czerwone grejpfruty, papaja), Żywność bogata w selen (pszenica, brązowy ryż, kukurydza, owies, pestki dyni, chude mięso i ryby, półtłuste mleko) |
Spożycie wielu produktów w naszej diecie (Tabela 2) może ograniczyć rozwój nowotworów, niemniej jednak istotnym jest by zachować odpowiednią ich ilość bowiem duże ilości warzyw i owoców np. bogatych w witaminę A oraz karotenoidy zmniejsza ryzyko wystąpienia nowotworu m.in. piersi, gruczołu krokowego, jelita grubego czy żołądka. Prawdopodobnie wykazuje również ochronne działanie przed nowotworem gardła, jamy ustnej oraz krtani. Jednak przekroczenie dziennego zapotrzebowania β-karotenu, może zwiększyć ryzyko wystąpienia raka płuc szczególnie u osób palących.
Pamiętaj!
Osoby chore na nowotwór powinny spożywać każdego dnia przynajmniej 400 gram różnych owoców i warzyw. Jedną z głównych przyczyn braku ochrony przed nowotworami przy wykorzystaniu suplementów antyoksydacyjnych jest zbyt duża ich dawki niż wymagana. Niektóre antyoksydanty w dużym stężeniu nabierają prooksydacyjnej aktywności, która wspiera produkcję wolnych rodników i jest niekorzystna dla naszego organizmu. Antynowotworowy efekt warzyw i owoców (oraz antyoksydantów w nich zawartych) opiera się na ich synergistycznym współdziałaniu (wzajemnie wzmacniają swoje przeciwnowotworowe właściwości). Ważne jest, aby antyoksydanty wspomagające leczenie raka dostarczane były dostarczane drogą naturalną w postaci zbilansowanej, indywidualnej diety, bogatej w warzywa, owoce czy soki i chipsy warzywne bądź warzywno-owocowe.