W procesie przystosowania, adaptacji do choroby, leczenia czy zdrowienia, dużą rolę pełnią mechanizmy obronne osobowości, które nie zmieniają sytuacji zewnętrznej, ale pozwalają przetrwać trudności oraz przygotować indywidualne formy radzenia sobie z niechcianą sytuacją. Mechanizmy obronne chronią naszą psychikę przed nadmiernym obciążeniem i choć stosowane nawykowo mogą utrudniać skuteczną adaptację do zmieniających się okoliczności, doraźne ich stosowanie w obliczu trudności umożliwia zyskanie czasu na wypracowanie skutecznych sposobów radzenia sobie z trudnościami i psychologicznymi zagrożeniami. Do mechanizmów obronnych najczęściej stosowanych w chorobach przewlekłych należą:
- bardziej lub mniej nieświadome zaprzeczanie wyrażone w przekonaniach typu: niemożliwe żeby to był rak, lekarz musiał się pomylić, tylko tak mnie straszą itp.
- racjonalizowanie sytuacji w formie pozornie logicznych sposobów wyjaśniania sobie sytuacji
- intelektualizacja zdarzeń związanych z chorobą w formie znajdowania nierzeczywistych przyczyn występujących objawów czy stosowanego leczenia
- wypieranie faktów, które umożliwia przypisanie lęku innych przyczynom niż poczucie zagrożenia związanego z chorobą.
Mechanizmów obronnych stosowanych w sytuacji choroby jest znacznie więcej. Ich funkcjonalną przydatność weryfikuje skuteczna redukcja napięcia przy utrzymaniu racjonalnych zachowań. Oparcie na mechanizmach obronnych nie zapewni stabilności psychicznej podczas długotrwałego procesu leczenia i zdrowienia. Ich skuteczność i adaptacyjność nie działa bezterminowo. W celu skutecznego zapewnienia możliwie najlepszego poradzenia sobie, warto zadbać o:
- Uzewnętrznienie i odreagowanie emocji w bezpiecznych warunkach, by po doświadczeniu własnej słabości doświadczyć nadziei i otuchy umożliwiającej podjęcie wysiłku zmierzenia się z trudnościami;
- Zapewnienie sobie czasu na oswojenie się ze zmianami fizycznymi. Wiele trudności psychicznych wiąże się ze sposobem spostrzegania zmian spowodowanych przez chorobę lub jej leczenie (rozległe blizny, utrata narządu lub jego zniekształcenie). Uzyskanie stanu wewnętrznej akceptacji dla nieodwracalnych zmian zmniejsza poczucie dyskomfortu i obcości własnego ciała;
- Poznanie zakresu własnej słabości i niedoskonałości ujawnionych przez zachorowanie na nowotwór i pozwolenie sobie na sięganie po dostępną niezbędną pomoc ze strony otoczenia;
- Dobre, wspierające związki z innymi ludźmi, czyli o takie relacje, które zapewniają poczucie zrozumienia i bezpieczeństwa bez względu na przeżywane i ujawniane emocje. Takie związki umożliwiają ujawnianie rzeczywiście przeżywanych emocji (smutku, strachu, złości, wrogości, żalu, wstydu) bez ryzyka utraty poczucia kompromitacji czy ośmieszenia z zachowaniem zrozumienia i wsparcia;
- Oswojenie osób bliskich (rodziny, przyjaciół, współpracowników) z przewidywanymi lub już występującymi zmianami i oczekiwaniami dotyczącymi ich roli w trakcie leczenia, rehabilitacji czy w okresie powrotu do przed chorobowej aktywności;
Nie ma jednej recepty czy przepisu na psychiczne poradzenie sobie z chorobą nowotworową, ale jest wiele osobowych dowodów na to, że jest to możliwe.