Rozpoznanie i leczenie choroby nowotworowej wprowadza do życia chorego i jego bliskich całkowicie nowe doświadczenia i stawia nowe trudne wyzwania. Co więcej, takie doświadczenia mają charakter awersyjny i spostrzegane są jako niepożądane, niechciane oraz silnie obciążające, co bezpośrednio przyczynia się do obniżenia poczucia jakości życia (QL – quality of life). Pojawiające się myśli, skojarzenia, czy emocje zawsze mają charakter indywidualny, a ich rozdaj i trwałość zmieniają się w czasie. U wielu osób rozpoznanie nowotworu wzbudza strach lub lęk i poczucie zagrożenia.
Zgodnie z wynikami dość wybiórczo prowadzonych badań nad źródłami lęku w chorobie nowotworowej, najczęściej powtarzają się następujące uwarunkowania:
- Utrwalone w społeczeństwie negatywne opinie o nowotworach (stereotypy, uprzedzenia, złe doświadczenia osobiste lub znane ze społecznego przekazu),
- Niepełna wiedza, zniekształcenia i przekłamania w posiadanych informacjach oraz niechęć do poszerzania czy uzupełniania wiadomości, które wzbudzają lęk,
- Nieprawidłowy sposób rozpowszechniania wiedzy, przez np. posługiwanie się wskaźnikami zgonów przy zachęcaniu do badań profilaktycznych,
- Negatywne emocje towarzyszące uzyskaniu informacji o chorobie występującej w otoczeniu (cierpienie, bezradność, śmierć osoby z otoczenia) i potwierdzanie stereotypu.
Lęk przed nowotworem wyraża się najczęściej w postaci pesymizmu dotyczącego możliwości leczenia i efektów terapii, przez opóźnianie zgłoszenia się do lekarza (lepiej nie wiedzieć), unikanie informacji o nowotworach i zagrożeniu, czy unikanie badań profilaktycznych i kontrolnych.
O emocjach, szczególnie o trudnych emocjach zwykle niechętnie rozmawiamy. Unikamy ich nazywania, a przez to nie zawsze potrafimy dla samych siebie określić co rzeczywiście czujemy, co budzi dodatkowy niepokój. Z tego powodu bardzo ważne jest zachęcanie chorego do nazywania swoich odczuć i emocji, a gdy to się stanie unikanie kwestionowania czy dyskusji z jego uczuciami. Dość powszechnym zachowaniem otoczenia jest mówienie choremu co powinien lub czego nie powinien czuć. Ignorowanie lub pomniejszanie przeżyć, wbrew intencjom, powoduje poczucie niezrozumienia i zwiększa przeżywane osamotnienie. Konstruktywne zachowanie oznacza zrozumienie dla przeżywanych emocji i akceptację dla ich przejawów pozbawione „taniego” pocieszania i dominowania nad chorym. Okazywana empatia działa wspierająco i jest bardzo pomocna w trudnych chwilach.