Wielokrotnie w gabinecie dietetycznym, spotykamy się z pytaniem lub dyskutujemy z pacjentami na temat, jaką dietę zastosować by wprowadzić racjonalny sposób żywienia, uwzględniając dolegliwości, skutki uboczne leczenia czy po prostu jak dalej sobie radzić by zadbać o swoje zdrowie na przyszłość.
Oczywiście nie ma jednej diety, która zaspokoiłaby wszystkie oczekiwania pacjentów, bowiem każdy z nas ma różne potrzeby żywieniowe uwzględniające jego chorobę, wiek, dotychczasowe problemy zdrowotne, styl życia, itp. Jednakże, jak sądzę warto skoncentrować się i poświęcić uwagę na rokroczny ranking diet jaki kształtują gremia naukowe, a także dietetycy-praktycy, zarówno na świecie (m.in. w USA) oraz polscy dietetycy.
Poniżej krótki przegląd najbardziej sprawdzonych, dobrze zbilansowanych i ujmujących najważniejsze problemy żywieniowe dietoterapii, które mogą przynieść pożądany efekt zdrowotny dla osób chorych. Ponadto, mogą stać się dobrym modelem racjonalnego żywienia dla osób zdrowych, kształtując prawidłowe nawyki żywieniowe.
Zdaniem dietetyków zarówno z USA, jak i polskich fachowców w tej dziedzinie, w czołowej trójce diet znajdują niezmiennie te same diety co w ubiegłorocznym rankingu (charakterystyka krótka poniżej). Co ciekawe na ostatniej pozycji ze sklasyfikowanych pod względem zdrowotności diet jest, niestety ciągle bardzo popularna w Polsce dieta surowa, dieta RAW. Wciąż bardzo nisko oceniana jest dieta ketogeniczna, a na niechlubnym końcu peletonu najgorzej oceniono diety SLIM FAST, OPTAVIĘ oraz dietę ATKINSA. Warto wziąć też pod uwagę, że brakuje w zestawieniu najgorszej diety zeszłego roku, tj. diety DUKANA.
Najlepszą dietą propagowaną w 2023r. podobnie jak w zeszłym jest dieta śródziemnomorska. Jednocześnie można zauważyć, że ostatnie lata to prawdziwa moda na model diety śródziemnomorskiej, bowiem kolejne badania naukowe wskazują na jej pozytywny wpływ na różne problemy zdrowotne u ludzi. Włączanie tzw. zdrowych tłuszczów, ogromna różnorodność warzyw i sporo owoców to zasady, które sprawiają, że dieta śródziemnomorska jest godna polecenia nie tylko dla osób chorych, ale w ramach szeroko pojętej profilaktyki, także dla zdrowych. Ponadto, dieta opiera się na spożywaniu całych ziaren zbóż tj. pieczywo i inne produkty zbożowe, nasion roślin strączkowych oraz orzechów. Podstawowym źródłem tłuszczu w diecie jest oliwa z oliwek. Dietę tą charakteryzuje duże spożycie ryb, umiarkowane spożycie białego mięsa oraz jaj oraz małe spożycie mięsa czerwonego. W umiarkowanych ilościach włączam przetwory mleczne tj. jogurt, sery czy wino podczas głównych posiłków. Analiza struktury diety śródziemnomorskiej wykazała zawartość wielu bioaktywnych substancji ochronnych tj. selenu, glutationu, likopenu, NNKT oraz antyoksydantów, szczególnie resweratrolu pochodzącego np. z wina, polifenoli z oliwy z oliwek, witamin E i C, β-karotenu, a także fitoestrogenów. Związki te wykazują korzyści związane z niższym ryzykiem zachorowalności na raka, w tym raka piersi, okrężnicy i prostaty.
Dieta na drugim miejscu to DASH, która znalazła się w ścisłej czołówce zestawienia, gdyż ma dużo elementów wspólnych z dietą śródziemnomorską. Jednakże jest to dieta specjalistyczna, która ma na celu dbać o stan układu krwionośnego, co jest o tyle istotne, że to wciąż choroby sercowo-naczyniowe, są głównym winowajcą znacznej części zgonów w społeczeństwach zachodnich. Podstawową zasadą diety jest zmniejszenie kaloryczności posiłków, a także modyfikacja grup produktów wpływających na ciśnienie tętnicze krwi. Stąd, celem głównym jest zwiększenie spożycia owoców i warzyw, które powinno być 0,4‑1kg/dobę. Duże spożycie warzyw i owoców jest spowodowane tym, że stanowią one dobre źródło flawonoidów, które nie tylko obniżają ciśnienie krwi, ale również wpływają korzystnie na profil lipidowy i neutralizują wolne rodniki. Ponadto, w diecie DASH znaczącą rolę przypisuje się rybom, które powinno się spożywać 2‑4x/tydzień. Szczególną rolę przypisuje się tłustym rybom morskim, które stanowią źródło kwasów n-3, obniżających ciśnienia oraz ryzyko wystąpienia chorób zakrzepowo-zatorowych. Kolejnym zaleceniem w diecie jest odpowiednie spożycie węglowodanów złożonych, głównie w postaci przetworów zbożowych pełnoziarnistych i kasz. Produkty te stanowią bardzo dobre źródło błonnika, który utrudnia wchłanianie tłuszczu oraz obniża stężenie cholesterolu we krwi.
Fleksitarianizm obronił swoją pozycję, co stanowi sygnał rosnącej popularności włączania większej liczby roślin do diety. Dieta ta ma znaczenie wielowymiarowe, bierze bowiem pod uwagę fakt, że mięso jest ważnym źródłem białka, tłuszczu oraz składników mineralnych, ale też nie neguje aspektów etycznych. Ponadto, uwzględnia dowody na to, że częste spożywanie czerwonego mięsa, a zwłaszcza mięsa przetworzonego, może zwiększać ryzyko wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych, cukrzycy typu 2, a także raka jelita grubego. Pozytywnym aspektem tej diety jest to, że nie ma wyznaczonych sztywnych zasad, żaden z produktów nie jest całkowicie eliminowany z jadłospisu, natomiast szczególny nacisk jest kładziony na zwiększenie podaży surowców roślinnych przy jednoczesnym kontrolowaniu całkowitego spożycia mięsa. Decyzja o stosowaniu diety fleksitariańskiej niesie za sobą korzyści w postaci większej zawartości błonnika w diecie, przy częstszym sięganiu po alternatywne źródła białka jak np. nasiona roślin strączkowych. Jednocześnie nie wyklucza produktówy mięsnych czy podrobów, które spożywane z umiarem odgrywają ważną rolę w dostarczaniu składników odżywczych, m.in. jako źródło witaminy B12. W związku z brakiem konieczności eliminacji artykułów spożywczych jak to zakłada wiele diet, stosując fleksitarianizm, istnieje więc większe prawdopodobieństwo utrzymania takiego sposobu żywienia na dłużej.
Wśród najgorzej ocenianych diet, należy podkreślić specyfikę dieta raw, która składa się z licznych odmian. Co do zasady jej idea skupia się na zwiększeniu liczby produktów, które nie są przetwarzane termiczne, czyli jedzonych w postaci surowej. Czasem można ja uznać za zbliżoną do diety wegańskiej, jednak niektórzy jej zwolennicy jedzą także produkty zwierzęce surowe m.in. ryby, nabiał oraz niektóre gatunki mięsa. Spośród innych „złych” dieta, np. diat Slim Fast, Optavia, Atkinsa, najbardziej znana w Polsce jest wiekowa dieta Atkinsa, prekursor wielu modnych dzisiaj diet niskowęglowodanowych. Ponadto, należy odnotować dietę ketogeniczna, będącą hitem ostatnich lat, stąd w internecie można znaleźć sporą grupę jej zwolenników, która będzie broniła jej korzystnego wpływu na zdrowie i sylwetkę. Chociaż dieta ketogeniczna jest w ogniu krytyki dietetyków, niestety jest wciąż najchętniej wyszukiwaną dietą, stan na grudzień 2022.
Podsumowując dieta śródziemnomorska nadal króluje i możemy ją traktować jako model żywienia, który jest godny zaufania i nie jest tylko chwilową modą. Jednocześnie przyjazna dla układu krwionośnego dieta DASH czy promujący ograniczenie mięsa fleksitarianizm to znak, że diety roślinne będą odgrywać coraz większą rolę w modelu zdrowego żywienia człowieka na świecie.