Przegląd wielu badań klinicznych dowodzi, że niektóre z suplementów na raka mogą cechować się pewnym potencjałem w profilaktyce, leczeniu czy postępowaniu paliatywnym u chorych z wybranymi chorobami nowotworowymi. Większość suplementów wchodzi w interakcje ze sobą oraz z tradycyjnymi lekami, stosowanymi w konwencjonalnej terapii onkologicznej, stąd wywołują działania uboczne, które mogą być niebezpieczne dla zdrowia, a nawet życia pacjentów onkologicznych. W związku z tym, wszystkie suplementy na raka powinny być rygorystycznie testowane pod względem czystości, bezpieczeństwa oraz skuteczności ich stosowania, a pacjenci potrzebują wiarygodnego źródła informacji. Stąd, konieczność pełnej informacji ze strony onkologa czy doświadczonego dietetyka.
Zgodnie z definicją suplementy są to produkty stanowiące źródło skoncentrowanych składników odżywczych oraz innych substancji o działaniu fizjologicznym czy terapeutycznym. W suplementach diety mogą występować m.in. witaminy, składniki mineralne oraz inne związki wykazujące efekt odżywczy lub nie odżywczy, ale fizjologiczny takie jak, np. aminokwasy, kwasy tłuszczowe, błonnik, ekstrakty roślinne i ziołowe, probiotyki i prebiotyki, enzymy, antyoksydanty i wiele innych. Znaczenie skuteczności, roli czy bezpieczeństwa suplementów w chorobie nowotworowej budzi wśród lekarzy i pacjentów wiele emocji i kontrowersji. W związku z tym należy pamiętać, że rolą suplementów diety – niezależnie od dawki czy kombinacji – jest utrzymanie dobrego stanu zdrowia i zapewnienie dodatkowych korzyści zdrowotnych. W tym zakresie, ewentualnie może mieścić się profilaktyka nowotworów, ale na pewno nie leczenie tak poważnej i złożonej jednostki chorobowej. Jednocześnie należy mieć na uwadze, iż stosowanie suplementów podczas choroby nowotworowej może wywoływać lub nasilać występowanie różnego rodzaju interakcji z przepisywanymi lekami lub powodować działania niepożądane. Stosowane suplementy mogą być przyczyną powikłań farmakologicznych u pacjentów onkologicznych. Nie zaleca się rutynowego przyjmowania preparatów wielowitaminowych, czy też innych substancji aktywnych. Stosowanie jakichkolwiek związków aktywnych wskazane jest wyłącznie w stanach udowodnionego niedoboru, który rozpoznać można, albo na podstawie badania stężenia konkretnej substancji we krwi (np. żelazo, witamina B12, kwas foliowy, witamina D oraz potasu, magnezu czy wapnia), bądź wyników innych badań pomocniczych lub objawów klinicznych świadczących o niedoborze danej substancji.
Niejednokrotnie wybrane suplementy stosujemy na podstawie znajomości metabolizmu lub obrazu niedoborów w konkretnych sytuacjach klinicznych. Z uwagi na przykład na wysokie ryzyko osteoporozy u pacjentów onkologicznych zawsze należy rozważyć suplementację wapnia i witaminy D. W praktyce identyfikacja niedoborów wcale nie jest taka łatwa, bo ich symptomy nakładają się na szereg zmian towarzyszących chorobie nowotworowej i skutków ubocznych leczenia onkologicznego.
Pamiętaj! Wszystkie witaminy i mikroelementy należy w pierwszej kolejności uzupełniać w sposób naturalny za pomocą prawidłowo zbilansowanej diety. Praktycznie wszystkie te składniki może pokryć tradycyjna dietoterapia, natomiast tzw. „megadawki” związków aktywnych, mogą być szkodliwe i prowadzić do przedawkowania.
Zgodnie z zaleceniami opracowanymi przez Światową Fundację Badań nad Rakiem oraz Amerykański Instytut Badań nad Rakiem należy przede wszystkim żywić się odpowiednio, tj. w sposób zbilansowany i naturalny bez stosowania suplementacji. Eksperci uznali, że długotrwałe przyjmowanie dużych dawek suplementów diety może paradoksalnie zwiększać ryzyko raka, dlatego nie należy ich rekomendować jako sposobu zapobiegania nowotworom. W indywidualnych przypadkach, kiedy z powodu choroby czy niedożywienia nie jest to możliwe, można rozważyć stosowanie suplementów po konsultacji ze specjalistą.
Jednocześnie należy podkreślić, że istnieje wiele składników na które powinniśmy zwrócić szczególna uwagę w prawidłowo, zbilansowanej diecie:
- Witamina C – jest silnym antyoksydantem, dzięki czemu przeciwdziała powstawaniu nowotworów złośliwych w organizmie. Może hamować powstawanie substancji rakotwórczych m.in. nitrozoamin, występujących w żywności konserwowanej azotynami. Zwiększa odporność komórkową. Neutralizuje wolne rodniki, które uszkadzają materiał genetyczny. Spożywanie warzyw i owoców bogatych w witaminę C ma korzystny wpływ na zmniejszenie ryzyka zachorowania na raka jamy ustnej, gardła, przełyku, żołądka, płuc i jelita grubego.
- Witamina E – potencjał przeciwutleniający tej witaminy polega na inaktywowaniu wolnych rodników oraz ochronie przed peroksydacją wielonienasyconych kwasów tłuszczowych (utlenieniem). Witamina E odgrywa istotną rolę w hamowania szkodliwego działania nitrozoamin, dzięki czemu może zapobiegać rakowi żołądka. Obserwowano także obniżenie ryzyka rozwoju raka prostaty przez witaminę E u palaczy.
- Witamina D – liczne funkcje fizjologiczne witaminy D sprawiają, że może ona odgrywać rolę ochronną w stosunku do nowotworów złośliwych. Odnotowano, iż wszystkim stymuluje syntezę białka wiążącego wapń, dzięki czemu zwiększa absorbcję tego składnika w jelicie. Ponadto, ma zdolność hamowania podziału komórek nowotworowych, a także regulacji ich wzrostu i różnicowania. Zaobserwowano modulujący wpływ witaminy D na działanie układu immunologicznego. Ochronne działanie dotyczy w szczególności nowotworów prostaty, jelita grubego, sutka, płuc, czerniaka i białaczki.
- Kwas foliowy i witamina B12 – kwas foliowy jest niezbędny w organizmie człowieka w procesach, w których zmniejsza się ekspresji genów, a zaburzenia tego procesu może powodować utratę kontroli nad czynnikami potencjalnie nowotworowymi. Niedobór witaminy B12 powoduje natomiast, że kwas foliowy wykorzystywany jest do syntezy m.in. tyminy i metioniny, co skutkuje wzrostem uszkodzeń DNA.
- Karotenoidy – do grupy tych związków o właściwościach antyoksydacyjnych zalicza się m.in. β-karoten, likopen, luteinę i kantaksantynę. Substancje te działają przeciwnowotworowo, ponieważ stymulują działanie układu odpornościowego, hamują proliferację (podziały) komórek i wykazują zdolność wychwytywania wolnych rodników. Dowiedziono, że wysokie spożycie likopenu (obecnego np. w pomidorach i jego przetworach oraz brzoskwiniach czy melonach) zmniejsza ryzyko zachorowania na nowotwory złośliwe przewodu pokarmowego oraz raka prostaty. Uwaga natomiast na β-karoten przyjmowany w dużych dawkach przez palaczy, bowiem liczne badania dowiodły, że zwiększa ryzyko rozwoju raka płuca u mężczyzn palących papierosy. Istnieją przesłanki o antynowotworowym działaniu retinolu w przypadku raka skory oraz alfa-tokoferolu w stosunku do osób narażonych na raka gruczołu krokowego.
- Wapń – jego wpływ jest szczególnie interesujący w kontekście zmniejszania ryzyka raka jelita grubego. Z jednej strony może zapobiegać pronowotworowemu działaniu wtórnych kwasów żółciowych w przewodzie pokarmowym poprzez tworzenie z nimi soli wapnia, a z drugiej – bezpośrednio oddziałuje poprzez hamowanie podziału komórek nowotworowych. Wapń chroni prawdopodobnie przed rakiem jelita grubego.
- Selen – hamuje rozwój komórek nowotworowych na różnych etapach karcinogenezy. Jest składnikiem wielu enzymów o działaniu antyoksydacyjnym, bierze udział w metabolizmie hormonów tarczycy oraz testosteronu. Wykazano związek pomiędzy spożyciem selenu, a zapadalnością na raka płuc, gdyż wysokie spożycie selenu prawdopodobnie zmniejszało ryzyko zachorowania na ten nowotwór. Selen w dużych dawkach może także wykazywać działanie protekcyjne w przypadku raka prostaty. Dobrym źródłem selenu są orzechy brazylijskie, ryby, skorupiaki, nasiona roślin strączkowych, drożdże i czosnek.
- Błonnik (włókno pokarmowe) – w wielu badaniach wykazano, że wysokie stężenie włókien pokarmowych może istotnie zmniejszyć ryzyko rozwoju np. raka jelita grubego. Prawdopodobnie, zwiększając objętość i szybkość pasażu wydalanego stolca, przyczyniają się one do zmniejszenia stężenia w nim substancji rakotwórczych i skracają okres ich oddziaływania na błonę śluzową.
- Polifenole – to duża grupa związków naturalnie występujących w roślinach, wykazujących silne działanie antyoksydacyjne. Wśród nich największą aktywność biologiczną wykazują flawonoidy, izoflawony, fitoestrogeny, katechiny, stilbeny i ligniny. Polifenole wchodzą w bezpośrednie reakcje z wolnymi rodnikami, „zmiatając” je i zwiększając ich przemianę do substancji mniej szkodliwych. Dodatkowo stymulują zaprogramowaną śmierć komórki (apoptozę), wpływają na biosyntezę cholesterolu, modulują funkcje immunologiczne oraz hamują etap rozwoju nowotworu. Dużą zawartością polifenoli znajdziemy w zielonej herbacie, w roślinach z rodzin kapustnych, miękkich owocach czy cytrusach, winogronach oraz kakao. Szczególnie istotnym jest związek resweratrol, którego zdolność do hamowania guza obserwowana była na wszystkich etapach procesu nowotworowego. Jest on obecny w dużym ilościach w skórkach winogron, czerwonym winie i orzechach.
- Izotiocyjaniny (związki siarkowe) – zapobiegają rozwojowi nowotworów złośliwych, a ich działanie ochronne zostało potwierdzone w raku płuc, piersi, raku jajnika i czerniaku złośliwym. Bogatym źródłem tych związków są warzywa np. kapustne, brokuły, brukselka, czosnek, cebula, rzodkiewka i rzeżucha.
Spośród wieloletnich obserwacji zasługuje na uwagę fakt, że spożywanie suplementów na raka jako uzupełnienie diety może być korzystne i zmniejszyć ryzyko rozwoju raka w następujących przypadkach:
- Zaburzeniach wchłaniania witaminy B12 po 50 roku życia,
- Witamina D stosowana u osób z bardzo małą ekspozycją na światło słoneczne oraz u osób starszych i z ciemną karnacją, które nie syntetyzują wystarczającej ilości witaminy D pod wpływem słońca,
- Wapń i selen stosowany indywidualnie w określonych dawkach u osób z dużym ryzykiem wystąpienia raka płuca oraz jelita grubego.