Sok z buraka to preparat, którego wyjątkowe właściwości oraz wartości odżywcze odkryte zostały w XIX wieku. Od tamtej pory powszechne stało się przyrządzanie potraw z buraka czerwonego, w tym m.in. soku z buraka, który początkowo dodawany był do wina, by podkreślić jego intensywny kolor. Z czasem sok z buraków, który uzyskiwany jest poprzez wyciśnięcie warzywa z surowego lub kiszonego buraka, na dobre rozgościł się w polskiej kuchni oraz domowej apteczce. Prozdrowotne właściwości buraczanego zakwasu znane są w medycynie ludowej od wieków. Produkt ten stosowany był m.in. do łagodzenia dolegliwości związanych z infekcjami wirusowymi i bakteryjnymi, ale także problemami trawiennym.
Burak zwyczajny (Beta vulgaris) to warzywo rozpowszechnione obecnie na wszystkich kontynentach, począwszy od dzikich form spotykanych w północnej, południowo‑zachodniej oraz południowo-wschodniej Europie, a także w Afryce Północnej i Zachodniej Azji. Obecnie jest to popularna roślina uprawna, wykorzystywana w celach spożywczych, do produkcji cukru i celów pastewnych.
Burak czerwony jest jednym z najzdrowszych warzyw, które stanowi źródło pełnowartościowego białka, wielu witamin oraz składników mineralnych. Znajdziemy w nim duże ilości kwasu foliowego oraz pozostałych witamin z grupy B, a także witaminę A, C oraz K. Ponadto, stanowi cenną skarbnicą żelaza, potasu, magnezu, żelaza, potasu, magnezu, fosforu czy wapnia. W naturalnym soku z buraka znajdziemy wiele kwasów organicznych, takich jak kwas jabłkowy, cytrynowy, winny i szczawiowy, jak również polifenole, karotenoidy i glikozydy, w tym m.in. betaninę, która odpowiada za czerwony kolor soku. Co ważne, w soku wyciskanym ze świeżych buraków lub zakwasie buraczanym zawarte są także substancje o działaniu antybakteryjnym (naturalne probiotyki), przeciwgrzybiczym oraz przeciwpasożytniczym.
Sok z buraka śmiało możemy nazwać polskim superfood, który wyróżnia szereg właściwości leczniczych ważnych dla naszego organizmu, takich jak:
- obniżanie ciśnienia krwi – w soku z buraka czerwonego zawarte są naturalne azotany, które konwertowane są do tlenku azotu, przez co pomagają w nadciśnieniu poprzez obniżenie ciśnienia skurczowego i rozkurczowego;
- wsparcie prawidłowej pracy wątroby – betanina zawarta w burakach to substancja, która pomaga w zapobieganiu lub zmniejszaniu złogów tłuszczowych w wątrobie. Co ważne, betanina wspiera ochronę wątroby przed toksynami i pomaga w jej oczyszczaniu;
- działanie odchudzające – sok z buraka jest niskokaloryczny i zawiera duże ilości błonnika pokarmowego, który stanowi ważny element diety odchudzającej za sprawą możliwości przyspieszenia metabolizmu;
- pobudzenie pracy układu pokarmowego - błonnik pokarmowy, który znajdziemy w burakach, pobudza perystaltykę jelit i pomaga w zaparciach;
- obniżanie cukru we krwi – indeks glikemiczny surowego buraka wynosi 30, dlatego też warzywo to jest szczególnie polecane dla diabetyków, którzy dążą do przywrócenia równowagi kwasowo-zasadowej w organizmie;
- wsparcie pracy układu krwionośnego – sok z buraka powinien być spożywany głównie przez osoby zmagające się z anemią, u których zdiagnozowano obniżony poziom płytek krwi. Sok z buraka korzystnie wpływa na produkcję czerwonych krwinek za sprawą zawartości żelaza oraz witamin z grupy B;
- poprawa stanu skóry – w soku z buraka znajdziemy dużą zawartość wiataminy C, która przyczynia się do przyspieszenia procesu gojenia się ran i bierze udział w produkcji kolagenu, który korzystnie wpływa na jędrność skóry;
- wsparcie pracy układu sercowo-naczyniowego – sok z buraka obniża poziom cholesterolu we krwi, dzięki czemu zmniejsza ryzyko wystąpienia takich chorób jak miażdżyca, zawał mięśnia sercowego czy też udar mózgu;
- działanie przeciwzapalne – sok z buraka warto spożywać profilaktycznie (wspomaga odporność), a także w czasie infekcji wirusowych lub bakteryjnych, ponieważ skutecznie łagodzi ich przebieg. Z uwagi na działanie wykrztuśne sok z buraka polecany jest głównie na kaszel;
- działanie antyoksydacyjne – betalainy, które odpowiadają za intensywny kolor buraka, posiadają właściwości antynowotworowe wobec pewnych linii komórek rakowych. Co ciekawe, betalainy uważane są za zabójców wolnych rodników, które pomagają w znalezieniu i niszczeniu niestabilnych komórek w naszym organizmie.
Chociaż sok z buraka kiszonego jest bardzo zdrowy i niesie ze sobą wiele dobrodziejstw dla naszego organizmu, to należy zachować ostrożność. Z uwagi na dużą zawartość szczawianów w burakach, napój ten nie jest jednak wskazany dla osób zmagających się z kamicą nerkową, kłębuszkowym czy odmiedniczkowym zapaleniem nerek, a także warunkowo dną moczanową. Ostrożność w spożywaniu soku z buraka powinny zachować również osoby borykające się z niskim ciśnieniem, ponieważ regularne picie soku z buraka może prowadzić u nich do niedociśnienia.
W badaniach wykazano, że buraki są bogate w wiele substancji, które mają działanie ochronne przed nowotworami, także po przetworzeniu – np. do postaci soku.
Przeprowadzono badania in vitro nad potencjalnym działaniem soku z buraka jako substancji wzmacniającej przeciwnowotworowe działanie doksorubicyny - leku cytotoksycznego stosowanego w leczeniu m.in raka piersi. Stosowanie tego leku, może wiązać się z działaniami niepożądanymi jak nudności, wymioty, biegunki czy zaburzenia rytmu serca lub jego niewydolność. W badaniu wykorzystano komórki raka piersi, gruczołu krokowego i trzustki. Wykazano, że połączenie z sokiem z buraka zwiększało wydajność działania przeciwnowotworowego tego leku, co pozwalało na zmniejszenie dawki, a tym samym osłabienie jej toksycznego działania na serce.
Oceniano przeciwnowotworowe działanie betaniny, związku organicznego zawartego między innymi w soku z buraków. W wysokim stężeniu hamowała ona różnicowanie się komórek raka szyjki macicy oraz indukowała (sprzyjała) ich apoptozę. Pojawiły się badania opisujące pozytywne działanie chlorambucylu, czyli leku używanego w przewlekłej białaczce szpikowej, w połączeniu z sokiem z buraka oraz marchwi - zaobserwowano wzmocnienie działania leku oraz zmniejszenie działań niepożądanych. Jednocześnie nie ma obszernych badań klinicznych, które potwierdzałyby skuteczność soku z buraka w leczeniu nowotworów, a w/w badania sygnalizują jedynie ciekawy kierunek, który wymaga dalszych badań. Badając interakcje z lekami dowiedziono, że picie dużych ilości soku z buraka osłabia działanie cisplatyny.
Wpływ fermentowanego soku z buraków na komórki raka żołądka zostały zapoczątkowane w Polsce i wymagają jeszcze wielu badań. Na podstawie obecnego stanu wiedzy można jednak sądzić, że regularne spożywanie około 200 ml soku z kwaszonych buraków dziennie może zapobiegać zachorowaniu na ten nowotwór lub opóźniać jego rozwój, przy czym nieco wyższą skuteczność odnotowano w przypadku produktów pochodzenia ekologicznego. Obecny stan badań nie pozwala jednak na jednoznaczne wskazanie przyczyny występujących różnic.
Naukowo udowodniony korzystny wpływ bakterii kwasu mlekowego na funkcjonowanie flory jelitowej, jednakże trzeba także zwrócić uwagę na jakość spożywanego produktu. Częstą praktyką w produkcji przemysłowej kiszonek jest stosowanie różnorodnych metod konserwacji (dodawanie octu, pasteryzacja), które powodują niszczenie pałeczek kwasu mlekowego, a takie warzywa nie są już tak wartościowe jak te przygotowane tradycyjnymi metodami.