Kolorowy zawrót głowy - kwercetyna na raka i inne choroby

Kwercetyna jest flawonolem, należącym do grupy bioaktywnych związków roślinnych o działaniu antyoksydacyjnym, tj. flawonoidów, a zarazem najczęściej spożywanym przez człowieka w codziennej diecie. Ten naturalny barwnik roślinny występuje w wielu produktach roślinnych, znajduje się np. w owocach (jabłka, borówka czernica, czarna porzeczka czy pomarańcze), w warzywach (cebula, brokuły, szpinak oraz kapusta), w ziołach (skrzyp, ruta, dziurawiec czy rumianek) oraz kwiatach (głogu, kasztanowca bądź czarnego bzu), a także wielu innych produktach (tabela). Jak wynika z badań eksperymentalnych i epidemiologicznych, kwercetyna ma bardzo pozytywny wpływ na organizm człowieka.

Oszacowano, że dobowe spożycie tego flawonoidu wynosi około 25-50 mg, jednakże osoby, których dieta jest szczególnie bogata w warzywa i owoce mogą dostarczać blisko 250 mg kwercetyny/dobę. W wielu badaniach skuteczna dawka kwercetyny wynosiła 500 mg/dzień, przy czym dotychczas nie ustalono zalecanej ilości kwercetyny. Biodostępność kwercetyny dostarczanej wraz z pokarmami wynosi jedynie 2%. Jednakże okazuje się, że prozdrowotne działanie wykazuje nie tyle sama kwercetyna, co produkt jej przemian – glukozyd kwercetyny, a jego biodostępność wynosi około 17%. Wciąż liczba ta nie jest zbyt zadowalająca, ale wobec powszechnego występowania i dostarczania wraz z dietą, może być wystarczająca.

Kwercetynie przypisuje się silne działanie antyoksydacyjne, polegające na zdolności hamowania szkodliwych dla naszego zdrowia wolnych rodników oraz reaktywnych form tlenu, chroniąc w ten sposób komórki i narządy organizmu przed ich działaniem. Neutralizowanie wolnych rodników jest ważnym elementem w profilaktyce rozwoju wielu chorób. Uważa się, że związek ten wzmacnia również nasz wewnętrzny system obrony antyoksydacyjnej, poprzez wzrost poziomu i aktywności enzymów przeciwutleniających znajdujących się w organizmie, m.in. katalazy (CAT), dysmutazy ponadtlenkowej (SOD) czy peroksydazy glutationowej (GPx).

Kwercetyna zapobiega utlenianiu lipidów, w tym głównie cholesterolu, co ma szczególnie znaczenie dla potencjalnego przeciwdziałania zmianom miażdżycowym. Jednakże należy zaznaczyć, że nie ma wpływu na poziom cholesterolu HDL i triglicerydów, ale warunkuje spadek stężenia cholesterolu całkowitego i tzw. "złego" cholesterolu LDL we krwi. Autorzy wielu badań potwierdzili także działanie hipotensyjne kwercetyny, obniżającej ciśnienie tętnicze krwi.

Szczególnie istotne okazuje się także działanie przeciwzapalne, jakie przypisuje się kwercetynie. Odnotowano, że przyczynia się ona do obniżenia stężenia białka C‑reaktywnego (CRP) we krwi oraz interleukiny 6 (IL-6) będącej cząstką prozapalną, których wysoki poziom świadczy o rozwoju stanu zapalnego w organizmie. Ponadto, kwercetyna może zmniejszać stan zapalny organizmu nie tylko wywołany stanem chorobowym, ale także wywołany aktywnością fizyczną.

Dostarczanie wraz z dietą kwercetyny może być przydatne w obniżaniu poziomu glukozy we krwi bowiem zaobserwowano, że przyczynia się do redukcji jej stężenie we krwi, ale tylko w przypadku długotrwałego stosowania wysokich dawek, tj. minimum 8 tygodni, w dawkach powyżej 500 mg/dzień. Jednocześnie spożywanie kwercetyny nie zmniejsza wskaźnika insulinoooporności (HOMA-IR).

Dane naukowe wskazują, że kwercetyna może modulować działanie układu odpornościowego. Hamowanie wydzielania histaminy i tłumienie powstawania swoistych przeciwciał (immunoglobulin E) w wyniku stosowania kwercetyny pozwala przypuszczać, że związek ten może łagodzić objawy alergii.

Bardzo ważnym zagadnieniem był spadek poziomu czynnika martwicy nowotworu α (TNF-α), jaki zaobserwowano po 2-tygodniowej suplementacji kwercetyną w dawce 1000 mg/dzień. Uwzględniając jej właściwości przeciwutleniające i przeciwzapalne przypuszcza się, że może mieć w związku z tym działanie przeciwnowotworowe. Dotychczas jednak nie przeprowadzono zbyt szeroko zakrojonych badań naukowych z udziałem ludzi, aby potwierdzić takie właściwości. Istnieją jednak przesłanki, które mogą wskazywać na korzystny wpływ kwercetyny na hamowanie rozwoju niektórych nowotworów, poprzez hamowanie podziałów komórkowych i stymulowania apoptozy (śmierci w liniach komórkowych), m.in. raka piersi, jajnika, płuca, wątroby, okrężnicy, jamy ustnej, szyjki macicy, układu nerwowego, prostaty, trzustki oraz komórkach białaczki. Obiecujące rezultaty uzyskano również w badaniach na zwierzętach. Podanie owego flawonoidu wydłużało np. czas przeżycia zwierząt chorych na płaskonabłonkowego raka krtani i hamowało wzrost tego nowotworu. Ponadto odnotowano, że spożycie kwercetyny obniżało ryzyko rozwoju gruczolakoraka żołądka. Na uwagę zasługuje również fakt, iż wysokie spożycie flawonoli (głównie kwercetyny) może pomóc w blisko 30% zmniejszeniu ryzyka raka dróg oddechowych, ale niestety w znacznie mniejszym stopniu ograniczyć rozwój raka płuc.

Zaznaczyć należy, że wraz z dietą niemożliwe jest regularne spożywanie kwercetyny, aczkolwiek efekty kliniczne uzyskuje się w wyniku ukierunkowanej suplementacji pod okiem lekarza. Nie oznacza to jednak, że powinniśmy rezygnować z naturalnych źródeł, czyli warzyw i owoców, na rzecz stosowania suplementów diety. Pomimo mniejszych ilości kwercetyny w produktach roślinnych, to właśnie te produkty powinny być jej podstawowym źródłem. Jednocześnie trzeba mieć świadomość, że na zawartość kwercetyny w produktach ma wpływ wiele czynników, np. dojrzałość owoców, gdyż w niedojrzałej borówce znajduje jej się znacznie więcej. Ponadto, czynnikiem determinującym jest barwa (w cebuli czerwonej jest wyższa zawartość kwercetyny niż w białej) oraz umiejscowienie (najwięcej jej mają liście zewnętrzne np. właśnie w cebuli). Ważnym elementem jest również obróbka technologiczna (surowe warzywa i owoce mają więcej niż tłoczone z nich soki) oraz termiczna (na skutek podwyższonej temperatury, gdzie dochodzi do strat rzędu 20-25%). W herbatach dodatkowo znaczenie ma proces fermentacji, w związku z tym herbata zielona ma najwięcej kwercetyny (489 mg/l), a czarna najmniej (330 mg/l).

Ważnym aspektem jest bezpieczeństwo jej stosowania. Kwercetyna na ogół jest składnikiem bezpiecznym dla zdrowia. Aktualny stan wiedzy pokazuje, że spożywana w wysokich ilościach (do 1500 mg/dzień) i przez okres około 3 miesięcy, nie wywołuje żadnych skutków ubocznych. Mega dawka może mieć jednak czasami działanie nefrotoksyczne (uszkadzające nerki). Interakcje z lekami, w przypadku większości leków nie zaobserwowano, a by kwercetyna wpływała na ich działanie. Jednakże w stosunku do niektórych preparatów odnotowano wzrost biodostępności po spożyciu kwercetyny. Wykazano, że kwercetyna może oddziaływać na funkcjonowanie cyklosporyny (leku immunosupresyjnego), prawastatyny (leku obniżającego poziom cholesterolu), werapamilu (leku antyartmiczego) i feksofenadyny (leku przeciwhistaminowego). Ponadto, może generalnie wydłużać działanie leków.

Kwercetyna nie jest zarejestrowana jako lek przeciwnowotworowy i nie zastąpi standardowej terapii. Niemniej jednak, warto zadbać o produkty obfitujące w ten flawonoid, dostarczając jednocześnie inne związki bioaktywne o działaniu prozdrowotnym.