Leczenie onkologiczne niesie za sobą duże ryzyko pojawienia się powikłań i zaburzeń czynnościowych różnych układów. Ryzyko to występuje zarówno podczas jak i po zakończonym leczeniu. Jednym z bardziej uciążliwych powikłań związanym z leczeniem onkologicznym jest obrzęk limfatyczny. Dotyczy on od 4 % do 28 % osób po zabiegach operacyjnych oszczędzających oraz od 24 % do 60 % osób po leczeniu radykalnym regionalną limfadenektomią.
Główną przyczyną obrzęku limfatycznego jest uszkodzenie naczyń i usuniecie węzłów chłonnych, zastosowanie radioterapii a także powikłania pooperacyjne w postaci zapalenia czy przedłużonego chłonkotoku. Szczególnie niebezpieczna jest radioterapia, która podobnie jak powikłania zapalne, stymuluje powstanie procesu włóknienia i bliznowacenia w obrębie operowanej okolicy, a to powoduje zamknięcie naczyń chłonnych, zastój chłonki i nasilenie się obrzęku. Każdy zastój limfatyczny jest powikłany zakażeniem płynu tkankowego/limfy, zwłaszcza w okolicach o dużej ekspozycji na zakażenia (własna flora). Jest to tzw. dermato-lymphangio-adenitis (DLA). Efektem incydentu DLA jest dalsze uniedrożnienie naczyń limfatycznych, włóknienie węzłów oraz nasilenie zastoju płynu tkankowego (obrzęku).
Obrzęk chłonny po leczeniu chirurgicznym rozwija się dwufazowo. W pierwszej fazie obrzęk jest spowodowany ostrym zastojem chłonki i odczynem zapalnym w tkankach wokół rany operacyjnej. Między 7 a 10 dniem następuje zmniejszenie obrzęku w następstwie wytwarzania się dróg odpływu chłonki. Druga faza trwałego już obrzęku rozpoczyna się po kilkunastu miesiącach lub latach. Względny zastój chłonny istnieje cały czas, ale obrzęk pojawia się zwykle dopiero po zadziałaniu takiego czynnika, jak zakażenie lub uraz mechaniczny skóry. Dochodzi wówczas do zapalnego uszkodzenia drobnych zregenerowanych lub obocznych naczyń chłonnych. Wraz z postępem niewydolności układu chłonnego obrzęk zmienia swoje charakterystyczne cechy. Można wyróżnić cztery okresy jego rozwoju. Stadium początkowe tzw. zerowe – to stan bez objawów klinicznych, nie obserwuje się jeszcze obrzęku tkanek, jednakże zdolność do transportu chłonki jest osłabiona. Stadium pierwsze – to stadium odwracalne, w którym obrzęk jest nieznaczny, miękki i ciastowaty, ustępuje samoczynnie w spoczynku. Stadium drugie to stan, w którym obrzęk nie zmniejsza się samoistnie, skóra traci elastyczność, a w tkance podskórnej występują zmiany pod postacią limfostatycznego zwłóknienia. W badaniu palpacyjnym obrzęk ma twardszą konsystencję. Jeśli nie podejmie się leczenia, stan ten jest nieodwracalny. Nagromadzenie bogatobiałkowego płynu staje się przyczyną procesu zwłóknienia i stwardnienia skóry i tkanki podskórnej. Stadium trzecie, najbardziej zaawansowane – występuje wówczas, gdy postępuje proces proliferacji (rozrastania) tkanki łącznej, co zagraża sklerotyzacją skóry, walcowatym zniekształceniem kończyn (słoniowacizna), z monstrualnych rozmiarów powiększeniem objętości kończyn i częstymi powikłaniami (róża, grzybice, przetoki limfatyczne, zrogowacenie).
Głównym celem postępowania fizjoterapeutycznego – przeciwobrzękowego jest poprawa jakości życia pacjenta dotkniętego obrzękiem. Można ją osiągnąć nie tylko przez redukcję obrzęku, ale również przez zmniejszenie zwłóknienia tkanek, poprawę zakresu ruchomości stawów zajętej kończyny oraz przezwyciężenie problemów natury psychologicznej.
Bardzo ważnym celem terapii przeciwobrzękowej powinna być poprawa stanu funkcjonalnego pacjenta. Zgodnie z zaproponowanym przez Światową Organizację Zdrowia (WHO, Word Health Organization) modelem International Classification of Functioning (ICF), oceniając problem zdrowotny pacjenta, zawsze należy analizować deficyty strukturalne i związane z nimi ograniczenia w zakresie aktywności (zdolności do wykonywania czynności ruchowych), uczestniczenia w życiu codziennym i samodzielności.
Rozpoczynając terapię pacjenta z obrzękiem chłonnym należy starać się zdefiniować jego ograniczenia funkcjonalne, wynikające z tego schorzenia. Właściwa ocena pacjenta, obejmująca zarówno struktury, jak i funkcje organizmu, pozwala na zindywidualizowanie celów terapii, które w grupie pacjentów onkologicznych zależą od stadium i nasilenia choroby.