Wyjątkowe właściwości prozdrowotne oleju z czarnuszki znane są od wieków, już w czasach starożytnego Egiptu ten leczniczy eliksir nazywano złotem faraonów. W niektórych krajach nadal jest uważany za jeden z podstawowych środków leczniczych, który posiada znaczną porcję niezbędne nienasyconych kwasów tłuszczowych (NNKT) oraz tymochinon – substancję, która wykazuje silne działanie przeciwzapalne, przeciwbólowe, a nawet przeciwnowotworowe. Jak zatem stosować olejek z czarnuszki i na co działa ten produkt?
Olej z czarnuszki jest pozyskiwany z nasion czarnuszki siewnej, która rośnie głównie w Europie Wschodniej oraz zachodniej części Azji. Co ciekawe, zarówno nasiona czarnuszki, jak i olej tłoczony z niej na zimno znane są i cenione w medycynie ajurwedyjskiej i chińskiej. W starożytności, zarówno Grecy, Rzymianie, jak i Egipcjanie wykorzystywali czarnuszkę m.in. jako przyprawę, dzięki której podkreślali smak różnych potraw, jak również jako lek na wiele schorzeń. Olejek z czarnuszki stanowi istną skarbnicę wielu substancji prozdrowotnych, w tym około 85% stanowią nienasycone kwasy tłuszczowe (NNKT), z czego blisko 2/3 to kwas linolowy (n-6), około 25% to kwas oleinowy (n-9) oraz 1% to kwas α-linolenowy (n‑3). Ponadto, zawiera witaminę E, biotynę, β-karoten, sterole roślinne oraz sole mineralne, takie jak wapń, cynk, miedź, potas czy żelazo. Jednym z cenniejszych składników oleju z czarnuszki jest tymochinon, składnik o właściwościach przeciwzapalnych, którego działanie można porównać do aktywności aspiryny w dawce 100 mg/kg. Dzięki niemu olej z czarnuszki wykazuje potencjalne działanie antynowotworowe. Pozostałe związki czynne olejku eterycznego, to np. tymohydrochinon, ditymochinon, p-cymen, nigellon, karwakrol i tymol. Nasiona oraz olejek z czarnuszki wyróżnia specyficzny, nieco korzenny i bardzo wyrazisty smak, który może kojarzyć się z pieprzem. Olej cechuje się bardzo gęstą konsystencją oraz miodowym lub ciemnobrązowym kolorem.
Olejek z czarnuszki to panaceum na wiele dolegliwości, począwszy od chorób układu oddechowego i pokarmowego, poprzez schorzenia układu krążenia i nerek, aż po problemy alergiczne i dermatologiczne. W starożytności wykorzystywano go także jako lek na żółtaczkę, ból zębów, a nawet jako antidotum po ukąszeniu węża. Wśród właściwości leczniczych oleju z czarnuszki, które zostały potwierdzone ponad badaniami naukowymi, wymienia się m.in.:
- działanie antyoksydacyjne – zarówno nasiona, jak i olej z czarnuszki doskonale obniżają stres oksydacyjny, co w konsekwencji pomaga w utrzymaniu prawidłowego poziomu ciśnienia tętniczego krwi oraz tętna;
- działanie immunomodulujące – to jedna z najważniejszych właściwości olejku z czarnuszki. Produkt ten nie tylko wspiera pracę układu odpornościowego u osób z obniżoną odpornością poprzez wzrost liczby komórek odpornościowych, ale także wspiera leczenie różnego rodzaju chorób autoimmunologicznych;
- działanie przeciwalergiczne – olejek z czarnuszki to według lekarzy naturalny sposób na walkę z objawami alergii, co ma związek z zawartością tymochinonu. W przeciwieństwie do leków antyhistaminowych łagodzących katar sienny olejek z czarnuszki nie wywołuje skutków ubocznych;
- naturalne wsparcie dolegliwości układu pokarmowego – olejek z czarnuszki łagodzi takie schorzenia jak refluks, wrzody żołądka i dwunastnicy, a także zatrucie pokarmowe. Co więcej, działa on korzystnie na pracę wątroby i chroni przed bakterią Helicobacter pylori, odpowiedzialną za rozwój choroby wrzodowej;
- korzystny wpływ na spadek poziomu cholesterolu oraz cukru we krwi – dzięki tym cennym właściwościom olejku z czarnuszki może on przyczyniać się do zahamowania procesu rozwoju takich schorzeń przewlekłych jak m.in. cukrzyca typu II, miażdżyca oraz wiele chorób układu sercowo-naczyniowego;
- działanie hipotensyjne – olejek z czarnuszki może obniżyć w niewielkim stopniu ciśnienie tętnicze, dzięki czemu jest on polecany osobom zmagającym się z nadciśnieniem;
- właściwości przeciwbólowe i rozkurczowe;
- działanie przeciwgrzybicze i przeciwpasożytnicze oraz antybakteryjne;
- właściwości mukolityczne (rozrzedzające wydzielinę) – olejek z czarnuszki skraca czas leczenia chorób górnych dróg oddechowych, jak np. zapalenia oskrzeli. Dzięki substancjom zawartym w oleju oskrzela rozszerzają się i lepiej pracują, a zalegająca w nich wydzielina jest łatwiej wykrztuszana;
Naukowcy z Thomas Jefferson University na konferencji American Association for Cancer Research przedstawili efekty swych badań nad wpływem czarnuszki siewnej na nowotwory trzustki u myszy. Stwierdzili oni, że w blisko 67% przypadków guzów, nastąpiło wyraźne ich zmniejszenie. Surowiec ten wykazuje też silne działanie przeciwzapalne. Istnieją doniesienia o pozytywnym efekcie stosowania czarnuszki siewnej w raku jelita u zwierząt laboratoryjnych. Badania wyciągu z czarnuszki, a także jego substancji aktywnych tj. tymochinonu i ditymochinonu, wykazały ich cytotoksyczność przeciw m.in. chłoniakowi, mięsakowi, gruczolakorakowi trzustki czy liniom komórek białaczkowych u zwierząt. Komórki charakteryzujące się wielolekową opornością okazały się bardziej wrażliwe na tymochinon i ditymochinon, stąd potencjalne właściwości antynowotworowe. Ponadto, jak wskazują liczne badania przeprowadzone na zwierzętach, olej z czarnuszki zmniejsza żywotność komórek nowotworu wątroby, płuc, jelita grubego, piersi czy też białaczki. Jednocześnie, należy zaznaczyć, że nie ma badań z udziałem ludzi i jeśli nawet wiemy, w jakiej ilości zalecić pacjentowi olej z czarnuszki, gdy leczę astmę oskrzelową lub katar sienny, gdyż przeprowadzono na ten temat badania kliniczne. Nie wiemy jednak, jaka dawka byłaby optymalna w nowotworach. Ze względu na specyfikę tego olejku, można wskazać jako pomocnicze wypijanie kilka razy dziennie po łyżeczce oleju z czarnuszki siewnej, jeśli jest to dla niego możliwe (wszystko zależy, w jakim jest stanie ogólnym). Oczywiście kategorycznie zawsze stosować wszelkie zalecenia, zgodnie z przyjętymi standardami leczenia danego nowotworu. Zastanawiając się nad możliwościami zastosowania surowców roślinnych, nie ma wątpliwości, że np. aronia, resweratrol czy właśnie czarnuszka są korzystne w profilaktyce pierwotnej. Skoro tak się dzieje, to dlaczego miałby być wątpliwości w przypadku wystąpienia choroby nowotworowej? Wiadomo, że mechanizm działania surowców roślinnych jest inny, może modyfikują one ekspresję genów albo może są skuteczne tylko u niektórych osób, stąd konieczność personalizacji leczenia w onkologii, uwzględniając badania genetyczne pacjenta.
Z punktu zastosowania oleju z czarnuszki w kulinariach, jego specyficzny smak, nie każdemu przypadnie do gustu, gdyż przypomina smakiem pieprz. Godnym jednak uwagi jest fakt, że czarnuszka nie podrażnia błony śluzowej żołądka, dzięki czemu może być ona stosowana jako dodatek do różnych potraw, w tym m.in. sałatek, surówek czy też mięs. By złagodzić intensywny aromat czarnuszki, wystarczy połączyć go z miodem lub sokiem owocowym, wówczas olej z czarnuszki staje się znacznie mniej wyczuwalny. Co ważne, by zachować wszystkie właściwości, olej z czarnuszki należy spożywać na zimno i przechowywać w niskich temperaturach od 5-10°C.
Olejek z czarnuszki jest zazwyczaj dobrze tolerowany, zarówno przez dorosłych, jak i dzieci. Warto jednak podkreślić, że może on wywołać reakcję alergiczną u osób przyjmujących go, chociaż jest to reakcja bardzo rzadka. Z uwagi na działanie przeciwskurczowe nie jest on polecany kobietom w ciąży ze względu na potencjalne ryzyko spowolnienia lub całkowitego zatrzymania skurczów macicy. Ponadto, z cennych właściwości olejku z czarnuszki powinny zrezygnować również kobiety karmiące piersią, ponieważ zawarte w nim fitoestrogeny mogą zaburzyć prawidłowy przebieg procesu laktacji. Jednocześnie olej z czarnuszki obniża ciśnienie krwi, stąd nie jest zalecany osobom z niedociśnieniem tętniczym (hipotensją).