Dieta w trakcie oraz po chemio- i radioterapii

Leczenie konwencjonalne, zarówno chemio- jak i radioterapia oddziaływują nie tylko na komórki nowotworowe, ale również na zdrowe komórki organizmu w narządach sąsiadujących z nowotworem, dlatego leczenie taki może powodować wiele działań niepożądanych. Wskutek tego bardzo często zanim przyniosą oczekiwany efekt może dojść do zaburzeń żywienia, głównie ograniczenia spożycia pokarmu i utraty masy ciała. W związku z tym ważne jest przestrzeganie zalecanych produktów w diecie, natomiast unikania wszelkich przeciwwskazanych (tabela)

Tabela. Wykaz produktów zalecanych i przeciwwskazanych podczas chemio- i radioterapii

Najczęściej chorzy uskarżają się na utratę apetytu, nudności, wymioty, zaburzenia odczuwania smaku i zapachu, suchość i ból w jamie ustnej, biegunki bądź zaparcia, zapalenia i owrzodzenia przewodu pokarmowego oraz ogólne osłabienie. Zalecenia żywieniowe należy wówczas modyfikować w zależności od rodzaju i stopnia nasilenia dolegliwości. Często dochodzi do zmiany składu diety (eliminacja niektórych produktów wzmagających dolegliwości) oraz jej konsystencji (płynna lub papkowata) po to by maksymalnie oszczędzała chory narząd.

Najważniejszą wytyczną dla dietoterapii w trakcie chemio- i radioterapii jest indywidualne ustalenie diety o charakterze lekkostrawnym, pełnowartościowej, wysokobiałkowej, stosunkowo wysokoenergetycznej i zbilansowanej. W związku z tym, tryb żywienia obejmuje 4-6 posiłków (wyjątkowo więcej) w ciągu dnia, o małej objętości. Planując dietę, należy zadbać by produkty dostarczające białka, znajdowały się w każdym posiłku w postaci chudego mięsa bądź ryb, chudego mleka i przetworów mlecznych, jaj oraz produktów zbożowych.  W diecie zwiększamy ilość warzyw i owoców (włączając przynajmniej 500g/dzień). Wskazane jest, aby chociaż połowę z nich spożywać w postaci świeżej, ale jeśli powoduje to jakiekolwiek dolegliwości należy je poddać obróbce technologicznej (np. gotować) lub sporządzać z nich zupy, musy, soki przecierowe, kisiele itp.

Na około 1-2 dni przed planowanym zabiegiem chemioterapii bądź radioterapii, warto spożywać potrawy mało doprawione o bardzo podstawowej i lekkostrawnej formie, natomiast na 2-3h bezpośrednio przed i po zabiegu, warto powstrzymać się od jedzenia w ogóle. Zmniejszymy bowiem wówczas ryzyko wystąpienia, zwłaszcza nudności i wymiotów.

Unikać należy spożywania surowego mleka, a wprowadzać mleczne napoje fermentowane. W okresie leczenia, zwłaszcza w trakcie radioterapii, wszystkie produkty mleczne mogą być źle tolerowane, wówczas należy je czasowo wyłączyć z diety.

Jednocześnie ograniczamy ilość tłuszczu w diecie, wybierając generalnie chude produkty, a do gotowych potraw, dodajemy niewielkie ilości oleju rzepakowego, lnianego lub oliwy z oliwek. W sytuacji, gdy osoba poddana zabiegom traci na masie ciała, należy jeść posiłki częściej, a w przerwach pomiędzy nimi włączać drobne przekąski typu owoce, jogurty, budynie, kisiele czy kanapki, by zwiększyć wartość energetyczno-odżywczą diety.

Niemniej ważne w tym okresie, w sytuacji pojawiającego się niedożywienia pacjenta, będzie wspomaganie diety przeznaczonymi do tego celu preparatami odżywczymi przykładowo, Nutridrink Protein o różnych smakach, Forti Care, Calogen czy seria preparatów Resource. W celu zwiększenia wartości odżywczej diety, pomiędzy posiłkami można spożywać w/w preparaty odżywcze, a zważywszy, że niektóre z nich są dostępne w postaci proszku, również w takiej formie można dodawać je do tradycyjnych potraw.

Przygotowując posiłki warto wprowadzać produkty, które będą skondensowanym źródłem energii i niezbędnych składników w dietoterapii. Taki efekt można osiągnąć dodając do zup i sałatek warzywnych kasze, ryż, makarony, ziemniaki, mięso lub jajka. Ponadto, można uzupełniać skład posiłku dodając niewielką ilość oleju rzepakowego lub masła, a do deserów i twarożków mielone orzechy oraz niewielką ilość suszonych owoców lub wprowadzać w/w preparaty odżywcze.

W trakcie kolejnych zabiegów chemii- czy radioterapii, przy niechęci do spożywania mięsa lub ryb, należy je zmielić i dodawać do gotowych potraw np. do zup, sosów, sałatek itp. Generalnie warto mięso czerwone zastąpić drobiowym, gdyż jest ono na ogół lepiej tolerowane. Niemniej jednak, może się zwłaszcza podczas chemioterapii pojawić metaliczny posmak mięsa, który neutralizujemy poprzez dodatek ziół i przypraw, świeżego ananasa, soku z cytryny, sosów warzywnych, żurawiny i borówki lub marynowanie mięsa przed przyrządzeniem w oliwie i ziołach. Ważnym elementy pomagającym zniwelować posmak mięsa, jest spożywanie potrawy przestudzonych lub nawet chłodnych, zaburzenia smakowo‑zapachowe oraz pojawiające się w konsekwencji nudności są nieco mniej nasilone.

Warto podkreślić, że przed zabiegami leczniczymi unikamy spożywania najbardziej ulubionych potraw bowiem w przeciwnym razie może wykształcić się niechęć do nich, gdyż zaczną kojarzyć pacjentowi z podejmowanym leczeniem. W trakcie całego procesu leczenia, zwiększamy ilość napojów głównie wtedy, gdy występują problemy z nadmierną suchością w jamie ustnej lub przy wymiotach, zaparciach czy biegunkach.

W sytuacji wystąpienia zaparć u pacjenta, należy spróbować stopniowo zwiększyć udział błonnika pokarmowego w diecie poprzez spożycie pełnoziarnistego pieczywa, płatków zbożowych, otrąb, grubych kasz, brązowego ryżu oraz surowych warzyw, owoców świeżych i suszonych (np. śliwki, morele, jabłka). Gdy zwiększamy udział produktów o dużej zawartości błonnika pokarmowego, niezbędne jest równoczesne dostarczanie większej ilości wypijanych płynów, dodatkowo nawet do 3-4 szklanek/dobę. Jeśli występuje problem z biegunkami, raczej ograniczamy błonnik, wówczas przez 1-2 dni należy stosować kleiki i płyny w celu zahamowania dolegliwości oraz przeciwdziałaniu odwodnienia. Jednocześnie w przypadku uzyskania poprawy, stopniowo zaczynamy włączać pokarmy stałe.

Problemy pokarmowe mogą być także efektem nie leczenia, ale włączenia niektórych produktów, np. żywności zawierającej sorbitol, który ma działanie przeczyszczające (m.in.: słodziki, gumy do żucia, słodycze, napoje, pieczywo, dżemy, galaretki, płatki śniadaniowe, produkty dla osób z cukrzycą), mogą działać biegunkowo, dlatego warto sprawdzać informacje żywieniowe na opakowaniu produktów, przed ich zakupem. Czasem przyczyną biegunki są mleko i jego przetwory, należy wówczas je wykluczyć, do czasu ustabilizowania i poprawy pracy jelit. Surowe warzywa i owoce warto zastąpić gotowanymi, przy czym przeciwwskazane są m.in. buraki czerwone, warzywa kapustne i cebulowe, śliwki, owoce cytrusowe i suszone oraz niektóre soki.

Gdy pojawiają się trudności z połykaniem i wystąpi stan zapalny błony śluzowej jamy ustnej, należy wszystkie potrawy spożywać w postaci półpłynnej tj. miksować i rozprowadzać wodą bądź bulionem. Konieczne jest również wykluczenie z diety wszystkich produktów suchych, o porowatej strukturze i chrupiących. Podobne zalecenia mają zastosowanie w przypadku diety osób po przebytej całkowitej resekcji żołądka, zwłaszcza, gdy pacjent ma ubytki w uzębieniu uniemożliwiające dokładne żucie i gryzienie pokarmów.

W niektórych przypadku obserwuje się nietolerancję na gluten, stąd może okazać się konieczne włączenie diety bezglutenowej, polegającej na eliminacji zbóż takie jak, pszenica, żyto, owies, jęczmień i produktów z ich udziałem. Wykluczone produkty należy zastąpić wówczas ryżem, kukurydzą, prosem (np. kaszą jaglaną), gryką, amarantusem i ziemniakami. Niemniej jednak przy takiej modyfikacji diety, pojawia się problem z wypróżnianiem (dieta bezglutenowa = niskoresztkowa) oraz czasami z poziomem żelaza. Gdy zastosowanie powyższych wskazówek i rozwiązań, nie przynosi poprawy, a nasilone biegunki lub wymioty, utrzymują się dłużej niż 1 dobę, konieczna jest jak najszybsza konsultacja, ze względu na ryzyko szybkiego odwodnienia.

0709 Data dodania 07.09,2023

Aflatoksyny - co z pleśnią w żywności

Zmiany w żywności prowadzące do ich zepsucia zaczynają się wtedy, gdy nie dostrzegamy ich jeszcze gołym okiem, a mimo prowadzą do niekorzystnego wpływu na nasze zdrowie. Gdy są już widoczne, najczęściej produkt uległ już zepsuciu w całości, stąd tak ważnym jest przestrzeganie terminu ważności. Zważywszy na to, że na etykietach produktów spożywczych może być zamieszczona "data minimalnej trwałości" lub "termin przydatności do spożycia", konieczne jest wyjaśnienie - czym różnią się te dwa pojęcia? Czytaj więcej
0709 Data dodania 07.09,2023

Mleko - jeden z najbardziej piętnowanych produktów - czy słusznie?

Szpitalne korytarze huczą od wskazówek przekazywanych wzajemnie przez pacjentów, dotyczących zakazów oraz nakazów żywieniowych obowiązujących podczas leczenia onkologicznego. Niekiedy pojawiają się także informacje wymieniane przez chorych podczas oczekiwania na wizytę lub co gorsza czasami przez lekarzy, to nierzadko legendarne mity żywieniowe, które mogą być nie tylko nieprawdziwe, a czasami nawet niebezpieczne. Właściwe wsparcie żywieniowe w okresie terapii onkologicznej, skutecznie wspomaga organizm w walce z chorobą. Jednym z nich jest całe mnóstwo mitów jakie narosły wokół aspektów zdrowotnych mleka. Czytaj więcej
1108 Data dodania 11.08,2023

Kawa - napój szkodliwy, czy jednak może być zdrowy?

Herbata i kawa to po wodzie najczęściej spożywane napoje na świecie. Biorąc pod uwagę ich popularność nie dziwi fakt, że ludzie zastanawiają się nad ich bezpieczeństwem i wpływem na zdrowie człowieka. Przedmiotem wielu badań naukowych stał się ewentualny związek/oddziaływanie picia herbaty czy kawy na zwiększone ryzyko zachorowania na nowotwory. Nieco szerzej zajmiemy się kawą. Kawa naturalna to palone i zmielone ziarna kawy, będące nasionami kawowca, natomiast tzw. kawa rozpuszczalna zawiera rozpuszczalne substancje pochodzące z suszonej, podwójnie parzonej kawy. Czytaj więcej
1108 Data dodania 11.08,2023

Jajka - co powinniśmy wiedzieć

Jaja kurze należą chyba do najbardziej kontrowersyjnych produktów w naszej diecie. Z jednej strony jest pogląd, że są źródłem dużej ilości cholesterolu, z drugiej zaś badania wskazują, że stanowią cenne źródło białka, witamin i innych ważnych składników odżywczych. Jaka jest więc prawda o jajkach? Czytaj więcej